Քաղաքական գաղափարախոսությունները մարդկային պատմության և ժամանակակից քաղաքական գործընթացների առանցքային բաղադրիչներից են։ Դրանք սահմանում են քաղաքական կյանքի կազմակերպման սկզբունքները, նպատակներն ու մեթոդները, և մշտապես ազդում են հասարակության զարգացման ուղղությունների վրա։ Քաղաքական գաղափարախոսությունների խորքային վերլուծությունը հնարավորություն է տալիս հասկանալ պետությունների, հասարակությունների և անհատների քաղաքական վարքագծի շարժառիթներն ու պատճառները։
Ի՞նչ է քաղաքական գաղափարախոսությունը։
Քաղաքական գաղափարախոսությունն իրենից ներկայացնում է համոզմունքների, գաղափարների և արժեքների համակարգ, որն առաջարկում է պետական իշխանության կազմակերպման, հասարակության կառուցվածքի և սոցիալական արդարության սկզբունքների որոշակի պատկերացում։ Այն ներառում է տնտեսական, սոցիալական և մշակութային կյանքի տարբեր ասպեկտների մասին համոզմունքներ և նպատակներ։Գաղափարախոսությունները պատասխաններ են առաջարկում հասարակության առջև ծառացած կարևոր հարցերին․
- Ինչպե՞ս կազմակերպել պետական կառավարումը։
- Ո՞րն է հասարակական զարգացման առաջնահերթ ուղղությունը։
- Ո՞րն է անհատի և պետության հարաբերությունների իդեալական մոդելը։
- Ի՞նչ դեր ունի պետությունը տնտեսական և սոցիալական կյանքում։
Քաղաքական գաղափարախոսությունների հիմնական տեսակները։
Քաղաքական գաղափարախոսությունների ուսումնասիրության ժամանակ առավել հաճախ հանդիպում են հետևյալ հիմնական ուղղությունները․
1․ Լիբերալիզմ (ազատականություն)։
Լիբերալիզմը ծնունդ առավ 17-18-րդ դարերի լուսավորականության գաղափարների շրջանակներում և հիմնվում է անհատի ազատության, մարդու իրավունքների և իրավական պետության սկզբունքների վրա։ Լիբերալիզմի կենտրոնական գաղափարներն են անհատի ազատության գերակայությունը, սեփականության անձեռնմխելիությունը, ազատ շուկայական հարաբերությունները և իշխանության սահմանափակումը։Ժամանակակից լիբերալիզմը ձգտում է ժողովրդավարական հասարակության, որտեղ իշխանությունը պաշտպանվում է օրենքով, անհատը լիովին օգտվում է քաղաքացիական և քաղաքական ազատություններից։
2․ Պահպանողականություն (կոնսերվատիզմ)։
Պահպանողականությունը առաջացել է որպես արձագանք ֆրանսիական հեղափոխության և արմատական փոփոխությունների։ Կոնսերվատիվ գաղափարախոսությունը կարևորում է ավանդույթները, կայունությունը և կարգուկանոնը՝ զգուշավոր մոտեցում ցուցաբերելով հասարակական փոփոխություններին։ Պահպանողականության առանցքային արժեքներն են ընտանիքի, կրոնի, ազգային ինքնության և մշակութային ժառանգության պաշտպանությունը։ Այն հաճախ հակադրվում է արմատական և արագ փոփոխություններին՝ առաջարկելով ավելի դանդաղ, աստիճանական և էվոլյուցիոն բարեփոխումներ։
3․ Սոցիալիզմ։
Սոցիալիզմը առաջացել է 19-րդ դարում՝ արդյունաբերական հեղափոխության ընթացքում, որպես պատասխան աշխատավորների ծանր կացության և սոցիալական անարդարությունների։ Սոցիալիստական գաղափարախոսությունը նպատակ է դնում հասարակության մեջ հավասարության և արդարության ապահովումը։ Դրա համար սոցիալիստները կարևորում են պետական միջամտությունը տնտեսությանը, սոցիալական ապահովության համակարգի ամրապնդումը, տնտեսական ռեսուրսների արդարացի բաշխումը։Ժամանակակից սոցիալիզմի դրսևորումները բազմազան են՝ սոցիալ-դեմոկրատական մոտեցումներից (ժողովրդավարության պայմաններում բարեփոխումների միջոցով) մինչև ավելի արմատական ձախ հայացքներ (օրինակ՝ մարքսիզմի տարբեր ուղղություններ)։
4․ Ազգայնականություն։
Ազգայնականությունը պետության և ազգի գաղափարների վրա հիմնված գաղափարախոսություն է, որի հիմնական առանցքը ազգային ինքնությունն ու շահերն են։ Ազգայնականության չափավոր դրսևորումները հիմնված են հայրենասիրության, ազգային մշակույթի և ինքնության պահպանման վրա։ Սակայն ծայրահեղ ազգայնականության տարբերակները հաճախ հանգեցնում են այլ ազգերի նկատմամբ անհանդուրժողականության և թշնամանքի։
5․ Ֆաշիզմ։
Ֆաշիզմը 20-րդ դարում առաջացած ծայրահեղ աջ գաղափարախոսություն է, որն առանձնանում է ավտորիտարիզմով, ծայրահեղ ազգայնականությամբ, հասարակության վրա պետության լիակատար վերահսկողությամբ։ Ֆաշիստական ռեժիմները ժխտում են բազմակարծությունը, ժողովրդավարությունը, մարդու իրավունքները, խիստ սահմանափակում են խոսքի, մամուլի, հավաքների ազատությունները։
6․ Անարխիզմ։
Անարխիզմը գաղափարախոսություն է, որը ժխտում է պետության անհրաժեշտությունը և առաջարկում հասարակություն կառուցել առանց իշխանության, ինքնակառավարման և փոխադարձ օգնության սկզբունքների վրա։ Անարխիզմը կարծում է, որ պետությունը և կենտրոնացված իշխանությունը միշտ էլ հանգեցնում են անհատի ազատության սահմանափակման։
7․ Էկոլոգիզմ (կանաչ քաղաքականություն)։
Էկոլոգիզմը ձևավորվել է 20-րդ դարի վերջին, որպես արձագանք էկոլոգիական ճգնաժամերին։ Այն նպատակ է դնում բնապահպանական կայունությունը՝ կարևորելով բնական ռեսուրսների պահպանումը, շրջակա միջավայրի պաշտպանության հիմնահարցերը և կյանքի որակի բարձրացումը բնության հետ ներդաշնակության մեջ։